بررسی رابطه توسعه تجارت و رشد اقتصادی با کیفیت محیط زیست در ایران

محیط زیست یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار به شمار می آید و در این راستا تلاش می شود فرآیند توسعه به گونه ای طراحی شود که ضمن حد اکثر سازی ارزش افزوده فعالیتهای اقتصادی ،نظام طبیعت پویایی تعادلی خود را از دست ندهد(مراد حاصل ومزینی، 1385). واقعیتهای پیرامون ما نشان میدهد که کره زمین دستخوش بحران زیست محیطی است. تخریب لایه ازن ، گرم شدن زمین ، افزایش گازهای گلخانه ای ،تغییر اقلیم ، تشدید تعداد دفعات وقوع و شدت مخاطرات طبیعی ، باران های اسیدی ، بیابان زدایی مثالهایی از اثرات جهانی زیست محیطی هستند که هم اکنون بعضا در ایران نیز مشاهده میشود.(سایت سازمان حفاظت محیط زیست) . در مطالعات کاربردی، محدوده های خاص از انواع آلودگی مدنظر قرار میگیرد. دراین مطالعه نیز از مجموع آلودگی ها آلودگی هوا مبنای عمل قرارگرفته است.چرا که این نوع آلودگی در مقایسه با سایر انواع آن (آلودگی آب، آلودگی صوتی و... ) شیوع بیشتری داشته و به صورت نسبی زندگی انسان ها را در طیف وسیع تری تحت تاثیر قرار می دهد (بران ، 2008 ) لذا تحلیلها با تاکید بر آلودگی هوا صورت می گیرد آلودگی هوا عمدتاً شامل دی اکسیدکربن (co2) ،(ch) هیدروکربن ها و (nox) نیترات ها(co) مونوکسیدکربن، دی اکسیدگوگرد (so2) و ذرات معلق (spm) می شود (کازرونی و فشاری، 1389) . بنابر این همانطور که عنوان شد در این تحقیق از مجموعه آلودگی ها، آلودگی هوا مدنظر میباشد و از مجموع گازهای آلاینده موجود، دی اکسید گوگرد (so2) به عنوان شاخص آلودگی انتخاب شده است. به دلیل همبستگی بالای میزان انتشار دی اکسید گوگرد با سایرگازهای آلاینده و همچنین واکنش سریع این گاز با بخار آب و تولید اسیدهای سولفوریک که همراه ریزش های جوی به زمین میرسند این باعث میشود باران اسیدی تولید گرددوبررسی ها حاکی از این است که این موجب پایین امدن ph رودخانه ها و بهم خوردن تعادل اکولوژیک در بسیاری از مناطق گردیده و نهایتا منجر به کاهش حاصلخیزی خاک ،خسارت به آبزیان،توقف تولید مثل ماهی،خسارت به گیاهان و غیره خواهد شد.(گلکار و فرهمند، 1389) بنابراین میزان تولید و انتشار این آلاینده معیار مناسبی برای کل آلودگی رها شده در اقتصاد و شاخصی برای کیفیت محیط زیست به حساب می آید. این موضوع در عالم واقع نیز قابل مشاهده است چرا که باتوجه به وجود هم زمان انواع آلودگی ها در هوا در هر مقطع از زمان، مشاهده شده که گاز دی اکسید گوگرد بیشترین فراوانی را در قالب ترکیبات مختلف از انواع گازهای آلاینده دارد (پژویان و تبریزیان، 1387). لازم به ذکر است که در تحقیقات مشابه خارج از کشور نیز در خصوص بررسی پدیده هایی چون منحنی زیست محیطی کوزنتز وگریزگاه آلودگی چنین رویکردی مدنظر قرار گرفته است. در زمینه بررسی رابطه بین حجم تجارت، رشد اقتصادی و کیفیت محیط زیست مطالعات متعددی در خارج کشور صورت گرفته که عمده این مطالعات در کشورهای توسعه یافته انجام شده است. علاوه بر این در اکثر مطالعات تجربی صورت گرفته نیز به صورت بین کشوری به بررسی اثر تجارت بر شاخصهای کیفیت زیست محیطی پرداخته شده که در این صورت نتایج تحقیق به انتخاب شاخص آلایندگی محیط زیست و همچنین گروه کشورهای مورد بررسی حساس خواهد بود.(کازرونی وفشاری، 1388)همچنین مطالعات تجربی قبلی با کاربرد داده های گروهی کشورها،پیچیدگی محیط اقتصادی و تاریخی کشورها را به خوبی منظور نمیکنند در حالی که ویژگی های متفاوت و پویایی های اقتصادی متفاوت کشورها در عکس العمل میان نهاده ها به جهتهای علیتی متفاوتی منجر خواهد شد (لطفعلی پور و دیگران، 1389) بنابراین ضروری به نظر میرسد که برای ارائه توصیه سیاستی مناسب در مورد یک کشور، به صورت تک کشوری به بررسی رابطه بین حجم تجارت، رشد اقتصادی و شاخصهای کیفیت زیست محیطی پرداخته شود. از طرفی جوامع انسانی نیز به به محیط زیست طبیعی وابسته هستند و جمعیت ،یک بخش مهم از تقابل انسان و محیط زیست محسوب می شود و از آنجائیکه در آموزه های اقتصادی توسعه اقتصادی به صورت اجتناب ناپذیر به توسعه مصرف منابع و ذخائر انرژی وابسته است و همراه با آن اثر شهرنشینی نیز روی مصرف انرژی و محیط زیست قابل تامل است(یاوری و احمد زاده، 1389) بنابراین آگاهی از پیامدهای تغییرات جمعیتی با توجه به روند فزاینده مصرف انرژی در ایران برای برنامه ریزی و سیاستگذاری های آتی میتواند اثر بخش باشد. در این پژوهش سعی خواهد شد، رابطه بین توسعه تجارت و رشد اقتصادی با کیفیت محیط زیست در اقتصاد ایران با توجه به اثرات کوتاه مدت و بلندمدت در طی دوره زمانی مورد بررسی، با استفاده از داده های سری-زمانی ، آزمون شده و صحت هر یک از فرضیات تحقیق ارزیابی شود. فرضیات:1-گسترش حجم تجارت، تأثیر معنیداری بر شاخصهای کیفیت زیست محیطی دارد. 2-رشد اقتصادی تأثیر معنیداری بر شاخصهای کیفیت زیست محیطی دربلند مدت دارد 3-مصرف انرژی تاثیر معنی داری بر شاخصهای کیفیت زیست محیطی دارد. 4-گسترش شهر نشینی منجر به افزایش آلودگی محیط زیست میشود. هدف اصلی : بررسی ارتباط بین رشد اقتصادی و تجارت با تخریب محیط زیست. اهداف فرعی: • بررسی تئوریک و نظری شاخص های کیفیت زیست محیطی. • اندازه گیری و تحلیل تاثیر متغیرهای مورد مطالعه این تحقیق مثل تولید ناخالص داخلی، درجه باز بودن تجارت، مصرف انرژی و جمعیت شهرنشین بر روی شاخص آلایندگی هوا(so2) در ایران طی سال های مورد مطالعه .